– Năm 87 tuổi, tôi bắt đầu dịch Truyện Kiều sang tiếng Anh. How are you?
– Tôi cảm thấy mình đã chinh phục được “đỉnh Everest” của cuộc đời, mọi gánh nặng đều giảm bớt. Đôi khi tôi nghĩ mình không thể tiếp tục vì sức khỏe của tôi ngày càng giảm sút. Năm ngoái, khi dịch câu 3.254, tôi mừng lắm, gọi điện cho bạn tôi là dịch giả Phạm Toàn (Phạm Toàn). Anh Toàn là người luôn động viên và đồng hành cùng tôi trong công việc dịch thuật. Bạn tôi đã qua đời và tôi không thể xem các tác phẩm được in trong sách.
– Bạn cảm thấy chán nản nhất khi nào?
– Khi tôi dịch truyện của Kiu hai năm trước, tôi bị rất nhiều bệnh. Bệnh zona thần kinh khiến người tôi đau đớn không nhấc nổi chân tay nên tôi phải vào TP.HCM điều trị một thời gian. Tôi xấu hổ vì thị lực kém, mắt nhắm nghiền và chỉ nhìn thấy bóng tối. Tôi đang làm việc trên máy tính kết nối với màn hình lớn, và tôi phải phóng to tối đa để toàn bộ màn hình chỉ có thể chứa được một vài dòng. Tôi lần mò và đánh máy cẩn thận từng chữ. Tôi đã dịch một vài trang, và đôi khi tôi chỉ dịch được một dòng.
Sáng ra mở máy không thấy tin nhắn. Tôi cảm thấy hoang mang và lo sợ vì nghĩ rằng mình nên bỏ cuộc. Tôi nhắm mắt lại và tự trấn an mình: “Đây không phải là ngày tận thế”. Sau đó tôi mở mắt ra và nhìn thấy dòng chữ mờ một cách thần kỳ. Trong hai năm qua, tôi phải tiêm thuốc trực tiếp vào mắt hàng chục lần.
Mắt kém, nặng tai, xuống nhờ người hỗ trợ, Đường Tường so sánh thân thể mình như một cái máy lỗi xả, bất cứ lúc nào cũng có thể tháo hết ốc vít. Ảnh: Thanh Thanh .
– Ngoài vấn đề sức khỏe, khi dịch các tác phẩm kinh điển của Đại thi hào Nguyễn Du còn gặp những vấn đề gì nữa?
– Tôi không thể tìm thấy thông tin từ điển tốt và chỉ có thể dựa vào trí nhớ của chính mình. Khi tôi còn nhỏ, tôi sống với một người cô. Cô ấy không biết chữ, nhưng cô ấy nhớ những câu hát ru ngân nga cho tôi nghe như trong “Chuyện của Chius”. Do đó, tôi đã nhớ đến công việc này. Thỉnh thoảng, học sinh đến nhà tôi để làm kim chi. Tôi đã trao đổi và giải thích nhiều phần khác nhau của Kiều mà tôi thích, chẳng hạn như khóa học Văn một giờ. Nhà sách ở Nha Trang in giúp mình, mình không có bản quyền, mình chỉ tặng sách cho bạn bè và người thân. Tôi cảm thấy tốt. Khi dịch Kiều, tôi sẽ không tốn nhiều tiền. Trong quá trình dịch thuật hơn nửa thế kỷ, tôi đã mang về Việt Nam nhiều kiệt tác văn học thế giới. Người Việt Nam đã nuôi dưỡng cuộc sống của tôi và đã đến lúc tôi phải bày tỏ lòng biết ơn đối với tôi.
– Bạn đặt tên tác phẩm là “Dương Tường bản Kiều” có ý nghĩa gì?
– Bản dịch là diễn giải “Câu Chuyện Của Tôi”, gồm 100% của Nhiếp Du và 100% của Đường Tường. Tôi nghĩ bản dịch là đồng tác giả và phải có cả cái “tôi” và sự sáng tạo. Câu đầu tiên của cuốn sách đã thể hiện rõ điều này. Nguyễn Du viết: “Đã ở nhân gian mấy trăm năm. Chữ lành này tức là ghét mình.” Bản dịch của tôi là: “Suốt một trăm năm kiếp người, duyên số không cậy Tài năng ”, có nghĩa là tài năng luôn là nạn nhân của số phận. Vì tác phẩm cho thấy tài vận luôn bị số mệnh tác động. Nếu có điều gì có thể thay đổi được “mệnh” thì đó chính là “đức”, sống dựa vào đức nên “đức cao hơn số”. Nhiếp ảnh: Nhã Nam .—— Bạn có nghĩ việc sáng tạo bản dịch có thể phân biệt văn bản với tác phẩm gốc?
– Có tính sáng tạo, tôn trọng nguyên bản, rõ ràng là mâu thuẫn nhưng lại đến với nhau. Muốn vậy, người dịch phải hiểu biết tường tận về tác phẩm. Tôi xin lấy trợ lý Chinh làm ví dụ. Đặng Trần Côn viết: “Thời gian có hạn, Hồng nhan bạc mệnh trốn học” Đoàn Thị Điểm giải thích chữ Nôm: “Trên đời nhiều gió bụi, Khách sáo má hồng.” Sự sáng tạo của ông gồm cả Đặng Trần Côn 100%. Và 100% Đoàn Thị Điểm. Mọi thứ vẫn suôn sẻ và hợp lý.
– Bản “Kiều ở Dương Tường” của bạn vẫn còn những lỗi liên quan đến ngữ nghĩa và ngữ cảnh. bạn giải thích nó như thế nào?
– Điều tôi tiếc nhất khi dịch Kiều là sau khi làm xong, tôi kiệt sức và không thể đọc hết mọi thứ cùng một lúc. Trong dịch thuật, khâu hậu kiểm rất quan trọng. Nhưng tôi đã quá già yếu. Tôi không thể vào mạng bây giờ. Tôi không biết hoặc không quan tâm những gì người khác nói về bản dịch của tôi. Tất nhiên, mọi bản dịch đều không hoàn hảo.
– Trong nửa đời dịch thuật, bạn đã gặp những tai nạn gì và bạn rút ra được kinh nghiệm gì?
– Năm 2013, tôi gặp rắc rối khi làm theo ghi chú của Alfred AppelĐể ghi chú, tôi đã bị một số tên trộm chú thích. Tôi xin lỗi độc giả vì nên dùng cụm từ “người dịch tìm kiếm lời bình trong ấn bản này từ nhiều nguồn, đây là nguồn quan trọng là La Lolitaannotée” thay vì “lời bình trong sách của người dịch”. Tuy nhiên, tôi quá bận để nghĩ về nó. Bây giờ nhớ lại chuyện này, tôi cảm thấy rất bình thường, không nghĩ đây là một tai nạn nghiêm trọng. Kinh nghiệm của tôi là cố gắng hết sức.
– Bạn đã thấy gì và mất công việc này?
– Tôi nghĩ mình chỉ có thể thắng chứ không thể mất gì cả. Vài chục năm trở lại đây, vốn ngoại ngữ và tiếng Việt của tôi ngày càng dồi dào. Khi độc giả về nhà, tôi không có niềm vui hay sự ngưỡng mộ. Nhiều người còn nhắn tin cho tôi, nói rằng họ đặt tên con là Dương Tường vì mê dịch.
– Tôi vẫn “quan hệ với con tôi”. “Từ này dùng 60 năm rồi. Tôi không để tôi nghỉ ngơi. Không dùng được máy tính, tôi tiếp tục lẩm bẩm một mình, ngâm nga một câu, một câu rồi dịch ra nhiều thứ tiếng. Mới đây, tôi đã dịch của Hữu Loan” “Purple Amuletia” đã được một tạp chí dịch sang tiếng Anh và xuất bản.
Tôi cảm thấy tiếc cho sức khỏe kém của mình, tôi chưa bao giờ nghĩ đến việc viết hồi ký. Đặt công việc dịch thuật lên hàng đầu, tôi chưa bao giờ nghĩ đến việc tự viết sách.
-Khi nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên đặt câu hỏi: “Các dịch giả trẻ ở đâu khi người đã gần 90 tuổi vẫn dịch Kiều? “
Anh Xuan Nguyen tố cáo dịch giả trẻ tuổi mà tôi nghĩ là rất khó. Từ nhỏ tôi đã luôn khao khát được dịch Kiều, nhưng lúc đó tôi thấy mình không đủ khả năng và trưởng thành. – – Bạn nghĩ gì về các bản dịch đương đại ở đất nước này?
– Tôi nghĩ rằng nhiều bản dịch đặc biệt tầm thường. Chúng tôi không thể tìm thấy những đại diện nổi bật. Tôi tiếc rằng công nghệ càng hiện đại, văn học càng kém. Tôi không thích đọc TV, vì ngày nay giới trẻ làm cho tiếng Việt mất đi sự hồn nhiên.